When I became a man I put away childish things such as the fear of childishness and the desire to be terribly grown up. - C. S. Lewis

Her om dagen kom eg over eit innlegg i NY Times av Joel Stein kalt «Adults should read adult books». Her innleder Stein med «The only thing more embarrassing than catching a guy on the plane looking at pornography on his computer is seeing a guy on the plane reading “The Hunger Games.” Or a Twilight book. Or Harry Potter.» Eg vert ikkje sint, eg tykkjer berre synd om han. Om Stein ynskjer å døme folk ut i frå kva bok dei hald i hendene står han fri til å gjere det, men det tyder ikkje at eg ikkje kan slå eit slag for å lese bøker som er rekna på ei anna målgruppe enn deg.

Sjølv har eg lest slik eit heilt liv. Då eg var lita hadde me ofte felles lesestund på kvelden for storebror og meg, og ein kan sei det slik at eg fikk høyre ein del bøker som var rekna på litt eldre born. Med unntak av dei vonde draumene Heksene av Roald Dahl resulterte i, trur eg ikkje eg nokon sinn tok skade av det¹. Når eg endeleg knakk koden og kunne lese sjølv var det ikkje ein heilt ny verd som opna seg. Verda av bøker hadde for meg alltid eksistert, skillnaden var at no kunne eg utforske ho på eiga hand. Skulebiblioteket var flittig i bruk. Eg las og las og fikk aldri nok. Ikkje berre las eg, eg las bøker som lå over mine gjevnaldrenes nivå. Då eg var ti hadde eg lest alle dei bøkene som var merka 10 – 12 (eg likar ikkje når dei skriv slikt på bøker, men meir om det seinare) og då eg var tolv hadde eg tatt for meg dei fleste av 12-15 bøkene som fantes på skulebiblioteket. Det var sumaren eg vart tolv som den fyrste vaksenboka i mitt liv vart lest. Alle bøkene som var tatt med til hytta var lest, og biblioteket i den lille sørlandsbyen var stengt for helga. Eg måtte ha noko å lese, og bokhylla til mamma og pappa vart løysinga. Valet falt på Blåskjellstranda. Kven som er forfatter hugsar eg ikkje, men det var ikkje berre mitt fyrste møte med «vaksen» litteratur, det var mitt første møte med parallele fortellinger og hitorier som ikkje fulgte ein kronologisk tidslinje.² No viste eg at det fantes ein heil del av litteraturverda som for meg framleis lå urørt. Kor månge hundre tusner av bøker venta ikkje på å verte lest av nett meg? Det var ikkje slik at eg slutta å lese bøker for ungdommer, men vaksen bøkene tok meir og meir over.

Eg har lært med åra at det er virkeleg ikkje så viktig om eg kjenner meg att i historien eller hovedkarakterene, så lenge eg finn dei truverdige. Det klarte ikkje dei ungdomsbøkene eg las. Eg likte dei ikkje og rekna det som dårlege bøker. I fleire år trudde eg dette var av di det var eg som låg over venta lesekunne, men no veit eg betre; dei var berre ikkje gode. Det som irriterte meg mest med ungdomsbøker var at dei alltid snakka ned til leseren. Dei tok ikkje ungdom på allvar og var fyllt til randen med underutvikla historier og ikkje minst karakterer. Det er ikkje dermed slik at alle bøker rekna for ungdom er dårleg skrive, uten gode historier eller komplekse karakterer og tema. Uheldegvis for meg viste eg ikkje dette då, og eg fann aldri dei gode bøkene.

Vendepunktet kom då eg var tjue. Det var ein kald vinterskveld, og snøen lå kanskje ein meter høg ute i hagen, og som seg hør og bør under slike tilhøve kom leselysten snikende. Problemet var at eg ikkje hadde nokon bok som eg berre måtte lese nett då. På jakt i bokhylla etter noko eg framleis ikkje hadde lest fann eg Looking for Alaska av John Green Boka hadde eg kjøpt på impuls for over eit år sida. I byrjinga gik det litt trått som det så ofte gjer, men etter kvart var eg hekta. Eg måtte berre lese videre. Heile natta las eg, og plutseleg hadde ei ny bok sneke seg inn på lista over «Superfantastiske bøker som alle må lese og eg trur eg døyr av lukke så bra er dei».

Då eg las Looking for Alaksa viste ikkje eg at ho var rekna som ein ungdomsbok. Ho var i mitt houvedt alt for bra til det. Eg trudde det var ei bok for vaksne om tenåringstida. Eg kjente meg som tenåring att. Lukka, sorgene og den evige optimistiske trua på at ein er uovervinneleg. Eg var så lukkleg for her var ei bok om tenåringer, med tenåringer eg trudde på. Tenåringer som var meir opptatt av livets store sprøsmål enn sminke og kven som er i lag med kven. Sjølvsagt er tenåringer opptatt av det og, men for meg var eit av problemene med dei bøkene eg las som yngre ungdom at dei aldri reflekterte interresen for noko anna. Kva med det brennende egagementet for politik, kjærleiken for litteratur, nyfika om naturens samansettning? Filolsofien, religionen, alt anna som intereserer tenåringer men konstan vert oversett? Siden fann eg ut at Virgin Suicide som eg las hausten etter vidergåande også reknas som ein bok for ungdom. Tilbake til Green, eg finn ut at det er ungdomsbøker, men tingar likevel alt anna han har skrive. Og eg elskar det. Då vert jakten på fleire bøker som dette satt i gang. Dei finnes, eg veit det. Men dei er frykteleg vanskelege å få fatt på i norske butikker og bibliotek. Løsninga vert nettbokhandlere.

Det er rundt denne tida det går opp for meg at ei god bok har ingen nedre eller øvre aldersgrenser. Ein vaks ikkje ut av bøker slik ein vaks ut av klede. Ei god bok, uavhengig av kven den er rikta mot, skal kunne nytes av ein vaksen. Det er og her eg vert så frykteleg irritert på bøker som setter ålder utenpå. Eg veit det er av di det skal være lettere å finne fram i bokjungelen, men kvifor måtte eg lese dritt? Kvifor vart desse bøkene som ser ned på leseren i det heile tatt gitt ut? Det er ikkje berre ungdomsbøker, det er barnebøker og. Stundom trur eg vaksne trur born og unge er dumme. Eg trur dei konstant undervurderar dei. Dei (litt over) to åra som er gått siden den gang har vore full av alle slags bøker. Både dei for vaksne og ungdom, men og dei for born.

Eg er vanvittig heldig som har to fantastiske små kusinebarn i livet mitt. Då eg flytta tilbake til heimbyen etter eit år i Sverige, har eg fått bruke masse tid i lag med dei. Og det finnes ingen større lukke enn når skolejenta, som ellers er så tilbakehalden med kos, klatrer opp i fanget og vil at me skal lese. Eller å høyrer på enrgibomba lære ord når me les om Ludde eller Tassen. Ein anna ting som gjer meg så glad, er at eg via dei for oppdage dei bøkene eg var så glad i omatt. I tillegg leitar eg opp nye bøker (Vaffelhjarte og Tonje Glimmerdal) slik at eg har noko på lur då dei kjem på vitjing. Ikkje minst oppdager eg nye bøker via dei. Til dømes Lillesøster-serien av Kari Grossman. Eg lo mest av alle då me las dei høgt. Og de veit Den lille prinsen? Kor fantastisk var ikkje ho då eg las ho for første gång då eg var sytten? Og kor fantastiks er ho ikkje for born?

Når det kjem til bornebøker trur eg dei beste er dei som tar borna på alvar, og ikkje minst skriv om det å være barn uten å være dømmene eller fromanene. Eg har framleis like mykje glede av Pippi og Lotta. Eg elskar Maria Parr sin bøker, og eg kan ikkje ha sumarferie på hytta utan Alle tiders gullhøne av Prøysen. Om eg nokon gång skulle få born er det omogleg å skulle ikkje skule lese Anne Cath Vestly og Thorbjørn Egner. Og om eg får born og skal lese for dei, skal eg lese bøker eg likar. Bøker som eg kan glede meg over saman med borna. Tykkjer ikkje eg dei er bra, vil eg ikkje lese dei. Noko av det kjekke med lesestundene er nett det å glede seg over historiene i lag. Eg tykkjer det er trist om ein les bøker for born, medan ein kjeder seg av di boka ikkje er god nok for vaksne. Korleis kan den då være god nok for borna?

La oss ta ein titt på Det usynlige barnet av Tove Jansson. Er det ikkje noko me vaksne kan lære frå den boka? Til dømes kor viktig det er å behandle born godt? Gi dei tryggleik og stabilitet, slik at dei kan utvikles som mennesker sikkre på si eiga verde og med ein eigen stemme?

Så var det Twilight og Harry Potter då. For det fyrste er eg ikkje noko særleg for å setje dei to seriene i same kategori. Det er ein vesentleg kvalitetsskillnad ute å går. Twilight er ikkje godt skrive. Karakterene mangler karakter, og handlingen er meir eller mindre uintresant. I alle fall i den første bøka. Ho var så fæl at eg las aldri dei resterende. Meyer bruker over trehundre sider før det endeleg skjer noko av interesse, men så varer det berre eit kapittel eller to så er det ferdig. Harry Potter er der i mot noko av det beste eg har lest. Med velutvikla karakterer, humor og eit godt språk byggjer Rowling opp ei heilt eiga verd. Eg ler, eg gret og eg må lese videre då det er så spannande. Eg vert glad i menneskene, eg får utforska sider med med sjølv, og eg lærer ein heil del av dei menneska rundt Harry. Finnes det til dømes eit menneske visere enn Albus Hummlesnurr? Eg les, i ein alder av tjueto, heile Harry Potter serien for første gong i mitt liv. Då dei las dei fyrste bøkene i spisepausen på borneskulen, av grunner som eg ikkje lenger hugser, vart eg aldri grepe av historia. Kvifor er no for meg ufatteleg. Det er sikkert vidunderleg og fantastisk å vakse opp i HP-verda, men det er fantastisk å oppdage den verda som tjuetoåring og. Det rett og slett vidunderleg, så eg angrer ikkje på at eg ikkje las dei då eg va ung, for då hadde eg ikkje fått oppleve dei på denne måten no.

«I’m sure all those books are well written. So is “Horton Hatches the Egg.” But Horton doesn’t have the depth of language and character as literature written for people who have stopped physically growing.» Tyder det at Stein tenkjer alle vaksen bøker har det? Eg har lest mange bra vaksen bøker, men alle vaksenbøkene eg har lest er ikkje bra. Om Hunger Games seier han «I have no idea what “The Hunger Games” is like. Maybe there are complicated shades of good and evil in each character. Maybe there are Pynchonesque turns of phrase. Maybe it delves into issues of identity, self-justification and anomie that would make David Foster Wallace proud. I don’t know because it’s a book for kids. I’ll read “The Hunger Games” when I finish the previous 3,000 years of fiction written for adults.» No har ikkje eg heller lest Hunger Games, men ut i frå det eg har høyrt er det nett kompliserte skugger av godt og ondt i kvar karakter. Eg veit ikkje kven nokon av dei forfatterene han nemner er, så om det er eit språk som hjå Pynchon eller om David Foster Wallace hadde verte stolt skal eg ikkje uttale meg om. Han slutter med å seie at han aldri kjem til å lese dei bøkene av di dei er for born. Han vil heller lese dei 3000 åra verd av fiktion for vaksne. Det er greit. Han skal få lese kva han vil. Det handler om prioriteringer. Eg skulle berre ynskje han kunne la andre få lese nett det dei prioriterer uten å verte førehandsdømd av pompøse tullinger som han, som ikkje annerkjenne litterær verde berre av di målgruppa er yngre enn han sjølv. 

1 I forsvar for heksene, hadde det ikkje vore dei, hadde eg sikkert verte skremt av noko anna i plassen.

2I alle fall som eg hugser at eg merka meg.